City StoriesΕλλάδα

Τιριτόμπα: Ταξίδι στην ιστορία του Δημοτικού Κουκλοθιάσου Λάρισας

Περνώντας για πρώτη φορά την πόρτα της σκηνής του κουκλοθεάτρου στο Μύλο του Παπά, στη Λάρισα, συμβαίνει κάτι για το οποίο ελάχιστα μπορεί να είναι κανείς προετοιμασμένος, ειδικά αν είναι ενήλικας…

Είναι μια αίσθηση που δύσκολα περιγράφεται με λόγια, καθώς αγγίζει τα όρια του απόκοσμου, του μεταφυσικού, του ιερού! Νιώθεις πως πρέπει να μιλάς ψιθυριστά, να κινείσαι διακριτικά, να υπάρχεις αβίαστα, μέσα από ελάχιστες λέξεις και απαλές κινήσεις. Η αίσθηση αυτή με συνοδεύει ακόμη, μετά από 20 και πλέον χρόνια, και ενώ έχω διαβεί εκατοντάδες φορές το κατώφλι αυτό. Είναι η ίδια αίσθηση που με διακατέχει όταν μπαίνω σε ένα άδειο ξωκλήσι.tiritoba_2

Στην είσοδο με υποδέχεται η Φωτεινή Καλούδη, υπεύθυνη του Δημοτικού Κουκλοθιάσου Λάρισας τα τελευταία τρία χρόνια. Κουκλοπαίχτρια, κατασκευάστρια κούκλας και πολυπράγμων, καθώς το κουκλοθέατρο, ως καλλιτεχνικό προϊόν αμιγώς χειροποίητο, απαιτεί αμέτρητες δεξιότητες για να δημιουργηθεί. Η Φωτεινή εκπέμπει την ενέργεια ενός γνήσιου υπηρέτη της κούκλας: μια ιδιαίτερη ισορροπία ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, γαλήνια αλλά και δυναμική, σοβαρή αλλά με τη σκανταλιά στα μάτια, ενθουσιώδης και συγκεντρωμένη στο στόχο. Έτοιμη για περιπέτειες…

tiritoba_6
Περνάμε στο χώρο των εργαστηρίων, όπου ετοιμάζεται πυρετωδώς η νέα παραγωγή του κουκλοθεάτρου. Οι κούκλες βρίσκονται στην τελική φάση της κατασκευής τους και σύντομα θα ανέβουν στη σκηνή, θα αποκτήσουν κίνηση και φωνή. Θα ζωντανέψουν για να πουν την ιστορία τους… Δεν κρύβεται ούτε η χαρά, ούτε και η αγωνία της, καθώς μου εξηγεί κατασκευαστικές λεπτομέρειες στην καθεμιά τους και επιχειρεί να συνθέσει την ατμόσφαιρα της παράστασης μέσα από λέξεις.

Αγωνία για ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που συνδέει τη δουλειά της με ένα παρελθόν λαμπερό και μεγαλειώδες. Βλέπετε, η Φωτεινή Καλούδη διαθέτει μια ακόμη ιδιότητα: αυτή της θεματοφύλακα. Για να σας την εξηγήσω, θα πρέπει να σας διηγηθώ ένα παραμύθι…

Μια φορά κι έναν καιρό υπήρξε στη Λάρισα, για περισσότερα από 25 χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 έως και το 2009, μια σπουδαία ομάδα, από τις κορυφαίες στην κατηγορία της σε ολόκληρη την Ελλάδα και με μεγάλη ευρωπαϊκή πορεία, που μετρούσε δεκάδες χιλιάδες φανατικούς οπαδούς, διέθετε μια διάσημη έδρα, απαρτιζόταν από ένα ανεπανάληπτο ανθρώπινο δυναμικό και άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ιστορία της πρωτεύουσας του θεσσαλικού κάμπου.

Δε αναφέρομαι, φυσικά, στην περίφημη ποδοσφαιρική “βασίλισσα” της πόλης. Η εν λόγω ομάδα ήταν κουκλοθεατρική και διέθετε δύο μόνο μέλη, τον Κώστα Χατζηανδρέου και τη Σοφία Φουτζοπούλου. Γεννήθηκε και άνθισε διακριτικά, μέσα σε μικρές αίθουσες πολιτισμού και καλλιτεχνικά εργαστήρια της πόλης, αγαπούσε τα παραμύθια και τις κούκλες, ταξίδευε σε κόσμους φανταστικούς, ενώ στις “κερκίδες” της συγκέντρωνε όλα τα πιτσιρίκια της Λάρισας και της ευρύτερης περιοχής. Η ομάδα αυτή έμεινε στην ιστορία ως Κουκλοθίασος “Τιριτόμπα” και τα μέλη της υπήρξαν πρωτοπόροι στην ιστορία του ελληνικού κουκλοθεάτρου.tiritoba_1

Είναι δύσκολο να χωρέσεις σε ένα κείμενο 25 χρόνια κοινής πορείας, προσφοράς, δημιουργίας και περιπέτειας, δύο τόσο συγκλονιστικών προσωπικοτήτων, όπως ήταν αυτές του Κώστα και της Σοφίας. Θα προσπαθήσω λοιπόν να γυρίσω όσο πιο πίσω στο παρελθόν, για να σας αφηγηθώ την ιστορία τους, ξεκινώντας -δίχως την παραμικρή διάθεση ρομαντικής υπερβολής – από την ημέρα των Χριστουγέννων του 1956, στη διάρκεια της οποίας, σε μια Λάρισα παγωμένη και αποκλεισμένη από χιόνια, ήρθε στη ζωή η Σοφία Φουτζοπούλου, στο τραπέζι της κουζίνας του σπιτιού της!

Μια ζωή σαν σενάριο κινηματογραφικής ταινίας αυτή της Σοφίας, που μεγάλωσε και ανατράφηκε από τη μητέρα της, για να γίνει καλλιτέχνης. Το κοριτσάκι που ήρθε τόσο επεισοδιακά στον κόσμο, άρχισε να ξεχωρίζει από τα παιδιά της εποχής του με τα πρώτα του κιόλας βήματα… Έκανε μπαλέτο, ντυνόταν ιδιαίτερα με κορδέλες, δαντέλες και τούλια και κατασκεύαζε, πάντα με τη βοήθεια και την καθοδήγηση της μητέρας του, κούκλες από χρωματιστά κουρελάκια.

Κάπως έτσι έγινε η πρώτη επαφή της Σοφίας με τις κούκλες. Χρειάστηκε να περάσουν είκοσι επτά χρόνια για να συναντήσει τον άνθρωπο δίπλα στον οποίο θα μετέτρεπε την παιδική της ενασχόληση σε πάθος, δημιουργική ορμή, πρωτοπορία και σκοπό ζωής. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Κώστας Χατζηανδρέου. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας της Αθήνας, καλλιεργημένος, διανοούμενος και γνήσιος μποέμ, σπούδασε γραφικές τέχνες στη Σχολή Δοξιάδη, διακόσμηση και παιδικό παιχνίδι στην Παπαστράτειο Σχολή Αθηνών. Η καλλιτεχνική του ιδιοσυγκρασία και το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησαν σύντομα, από τη γραφιστική, στη δημιουργία μιας κινητής σκηνής κουκλοθεάτρου, με την οποία ταξίδευε και έδινε παραστάσεις σε πόλεις και χωριά ανά την Ελλάδα.tiritoba_8

Οι δυο τους συναντήθηκαν για πρώτη φορά στη σκηνή το 1984, στο πλαίσιο ενός Φεστιβάλ Ερασιτεχνικής Δημιουργίας που διοργάνωσε το τότε Θεσσαλικό Θέατρο. Στον διαγωνισμό αυτό συμμετείχε και διακρίθηκε η παράσταση του Κώστα Χατζηανδρέου. Στη διάρκεια της εμφάνισής του, ο νεαρός, τότε, κουκλοπαίχτης ζήτησε τη συμβολή ενός βοηθού από το κοινό. Και στο κάλεσμά του ανταποκρίθηκε η Σοφία Φουτζοπούλου. “Έδινε μια παράσταση, ζήτησε κάποιον από το κοινό να τον βοηθήσει για να κινεί τις κούκλες, ανέβηκα και… δεν ξανακατέβηκα”, σχολίαζε η ίδια με χιούμορ χρόνια αργότερα.

Ο θίασος αποκτά φυσική και νομική υπόσταση με την επίσημη ονομασία “Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Κουκλοθιάσου Τιριτόμπα”, το 1985. Το όνομα προέρχεται από ένα γνωστό, βαλκανικό παιδικό τραγούδι, που περιγράφει τις νότες ενός φανταστικού πενταγράμμου. Με νέες, αποκλειστικά δικές του παραγωγές και παραστάσεις στην πόλη της Λάρισας και σε ολόκληρο το νομό, ο “Τιριτόμπα” εδραιώνεται σταδιακά, αποκτώντας το δικό του κοινό, ενώ το 1987 ο δήμος Λάρισας του παραχωρεί την πρώτη στέγη του, ένα χώρο 100 θέσεων στο κέντρο της πόλης, στην οδό Τσιμισκή 28. Η σχέση των μελών του θιάσου με τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Λαρισαίων (Π.Ο.Δ.Λ.) παγιώνεται το 1987, ενώ το καλοκαίρι του 1988 τα μέλη του “Τιριτόμπα” εντάσσονται στη Διεθνή Ένωση Κούκλας (UNIMA). Χρόνια αργότερα θα αποτελέσουν ιδρυτικά μέλη της UNIMA – ΕΛΛΑΣ, του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Κούκλας.tiritoba_10

Το ασίγαστο πνεύμα των δύο καλλιτεχνών τους οδηγεί, στα τέλη του 1989, στο Βόρτλαφ της Πολωνίας, όπου για τα επόμενα τέσσερα χρόνια σπουδάζουν, με οικονομική στήριξη του Π.Ο.Δ.Λ., στο Πανεπιστήμιο Ηθοποιίας και Κουκλοθεάτρου, ενώ την ίδια περίοδο ξεκινούν πολυετή σπουδή γλυπτικής στο πλευρό του Λαρισαίου γλύπτη Χρήστου Μακρόπουλου. Το 1989 προσλαμβάνονται επίσημα στον Π.Ο.Δ.Λ., ενώ το 1991 ο “Τιριτόμπα” μετονομάζεται πλέον σε “Δημοτικό Κουκλοθίασο Λάρισας”. Με τα ερεθίσματα του Βόρτσλαφ εμφανή στην καλλιτεχνική τους εξέλιξη και το κοινό στο πλευρό τους, διεκδικούν μια σωστά εξοπλισμένη, μόνιμη στέγη για να υλοποιήσουν τα οράματά τους, που περιλαμβάνουν παραστάσεις, εργαστήρια κουκλοθεάτρου αλλά και Μουσείο Κούκλας.

Ο δρόμος της δημιουργίας ανοίγεται διάπλατα μπροστά τους. Στα επόμενα 15 χρόνια ο “Τιριτόμπα” θα αποκτήσει μόνιμη χειμερινή (“Κουκλοθέατρο στο Μύλο”) και θερινή στέγη (“Κουκλόσπιτο στο Αλκαζάρ”), θα ταξιδέψει και θα παρουσιάσει δεκάδες πρωτότυπες παραγωγές του σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς και σε μεγάλα Φεστιβάλ της Ευρώπης και της Ασίας (Ιταλία, Γερμανία, Πακιστάν, Τουρκία, Τσεχία, Σερβία, Σλοβενία, Ιράν, Λίβανο) και θα υλοποιήσει δωρεάν προγράμματα δημιουργικής επαφής των παιδιών με την τέχνη του κουκλοθεάτρου, σε σχολεία, νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς της πόλης. Πάνω απ’ όλα, όμως, θα αλλάξει την καθημερινότητα των μικρών κατοίκων της Λάρισας, που περιμένουν με λαχτάρα τις παραστάσεις και τις δράσεις του αγαπημένου τους κουκλοθιάσου. Αρκούσε να περπατήσει κανείς μια ελάχιστη απόσταση, στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, στο πλευρό της Σοφίας Φουτζοπούλου, για να βιώσει τη λατρεία που γνώριζε η “Κυρία Τιριτόμπα” (ή η εκάστοτε ηρωίδα του παραμυθιού που παρουσίαζε, με αγαπημένο της το “Μαμά, μαμά! Κοίτα! Η Τοσοδούλα!”) από τους μικρούς θεατές αλλά και τους γονείς τους.

Όλη αυτή η σπουδαία πορεία πραγματοποιήθηκε με τεράστιο κόπο και ασύλληπτη προσήλωση, ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που τα μέλη του “Τιριτόμπα” βρέθηκαν αντιμέτωπα με γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, κοντόφθαλμες πολιτικές και μεγάλα αντικειμενικά προβλήματα. Είναι παροιμιώδεις, ωστόσο, οι δημόσιες διαμαρτυρίες τους με τις οποίες διεκδίκησαν, κατά περιόδους, όσα θεωρούσαν απαραίτητα για τη δουλειά τους. Αγωνίστηκαν με πείσμα, δούλεψαν σκληρά και δεν έχασαν ποτέ τον στόχο τους, δε λύγισαν, δεν υποτάχθηκαν, ακόμη κι όταν η ανελέητη πραγματικότητα της ζωής, μετέτρεψε το παραμυθένιο όνειρο σε εφιάλτη.

Τον Οκτώβριο του 2007 ο Κώστας Χατζηανδρέου, μετά από πολυετή ασθένεια, φεύγει από τη ζωή και η Σοφία Φουτζοπούλου πορεύεται για πρώτη φορά δίχως το καλλιτεχνικό της alter ego, στρέφοντας όλη την ενέργεια και την αποφασιστικότητά της στην υλοποίηση του τελευταίου και μεγαλύτερου απραγματοποίητου ονείρου του “Τιριτόμπα”: τη δημιουργία Μουσείου Κούκλας στη Λάρισα.

Παρά το τεράστιο πλήγμα της απώλειας του συνεργάτη της και την ολοσχερή καταστροφή από πυρκαγιά της θερινής στέγης του “Τιριτόμπα” περίπου ένα μήνα μετά, η Σοφία οπλίζεται με νέο θάρρος και, σε συνδυασμό με τις παραστάσεις, ξεκινά σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στοχεύοντας σταθερά στη δημιουργία του Μουσείου. Θα χρειαστεί να πραγματοποιήσει πρωτότυπη διαμαρτυρία, εκθέτοντας τις κούκλες του “Τιριτόμπα” σε μπαρ και χώρους εστίασης της πόλης, για να ξεπεράσει τον σκόπελο των πολιτικών αγκυλώσεων, αλλά θα τα καταφέρει, έχοντας κυριολεκτικά στο πλευρό της ολόκληρη της Λάρισα! Το Μουσείο Κούκλας θα ανοίξει τελικά τις πύλες του στα μέσα Οκτωβρίου 2008, με δράσεις ενταγμένες στο 1ο Φεστιβάλ Πειραματικού Θεάτρου Λάρισας.
Στις αρχές του φθινοπώρου του 2009, η Σοφία Φουτζοπούλου λαμβάνει διάγνωση πως πάσχει από καρκίνο επιθετικής μορφής και χάνει τη μάχη με τη ζωή στις 25 Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου. Τραγική ειρωνεία ή συγκλονιστική λεπτομέρεια: η πολυετής δημιουργική πορεία του “Τιριτόμπα” κλείνει με τη διασκευή του κύκνειου άσματος του Σαίξπηρ, “Τρικυμία”.

Θα μεσολαβήσει μια μαύρη – κυριολεκτικά – πενταετία για το Δημοτικό Κουκλοθίασο Λάρισας, που δίχως τη φροντίδα και την προστασία των δημιουργών του, μετατράπηκε σε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης και ανούσιας προβολής.

Το 2014, με την αλλαγή στην πολιτική ηγεσία του Δήμου Λαρισαίων, ο “Τιριτόμπα” περνά στη φροντίδα και την επιμέλεια της Φωτεινής Καλούδη, συνεργάτιδας της Σοφίας Φουτζοπούλου από το παρελθόν και ιδιαίτερα κατά την περίοδο 2007-2009, η οποία ξεκινά δυναμικά νέο κεφάλαιο στην ιστορία του κουκλοθιάσου, με προσωπικές της παραγωγές, εργαστήρια και φιλοξενία σημαντικών ομάδων κουκλοθεάτρου από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Πέρασα αρκετή ώρα με τη Φωτεινή στο χώρο που έχουν μεταφερθεί οι κούκλες του “Τιριτόμπα”, δίπλα στη σκηνή του κουκλοθεάτρου. Εκεί, ανάμεσα στον Πινόκιο, τη Σταχτοπούτα, την Τοσοδούλα, την Πριγκίπισσα Κύκνο, τον Παπουτσωμένο Γάτο, τον Μικρό Πρίγκιπα κι όλους τους ήρωες του παραμυθιού που έπλασε η αγάπη των μελών του “Τιριτόμπα” για το κουκλοθέατρο, μου μίλησε με δέος για τη μαγεία της τέχνης της κούκλας και για την τεράστια προσφορά των δύο σπουδαίων καλλιτεχνών, που καλείται πλέον να διαδεχθεί.

Δέος και συγκίνηση αισθάνεται ακόμη και ο πιο αδιάφορος επισκέπτης, σε ένα χώρο απ’ όπου η αίσθηση της παρουσίας του Κώστα και της Σοφίας είναι κάτι παραπάνω από αντιληπτή. Αν ο δρόμος σάς φέρει στη Λάρισα, επισκεφτείτε τον!

tiritoba_13

Μέσω
Φωτογραφίες, Στέλιος Ματσάγγος Κείμενο: Μαρία Παπουτσή

Στέλιος Ματσάγγος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ Γεννήθηκε σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό του Ν. Λαρισης και μεγάλωσε στην Θες/νικη όπου και τέλειωσε την μέση εκπαίδευση. Μετακόμισε στην Γαλλία για σπουδές (πανεπ.Grenoble και Paris VIII). Μετά το πέρας των σπουδών του, επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου και ξεκίνησε η επαγγελματική του καριέρα σαν φωτορεπόρτερ. Από το 1992 εως και το 2007 δούλεψε σαν freelancer ,συνεργάτης πολλών και διαφορετικών έντυπων (εφημερίδες και περιοδικά). Από το 2007 μέχρι και σήμερα είναι μόνιμος συνεργάτης της κυριακάτικης εφημερίδας Real News. Είναι μέλος της Ένωσης Φωτορεπόρτερ από το ΄92. Συνεργάστηκε με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα καθώς επίσης και με τους Γιατρούς του Κόσμου, στο ξεκίνημα τους και τους ακολούθησε σε πολλές αποστολές ανά τον κόσμο. Έχει στο ενεργητικό του τρεις (3) προσωπικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές. Με την φωτογραφική ομάδα phasma2, συμμετείχε στην ομαδική έκθεση με θέμα την κρίση στο διεθνές φεστιβάλ του Sarajevo το 2014 με την όποια πήρε και το 1ο βραβείο. Έχει στο ενεργητικό του δυο εκδόσεις φωτογραφικών λευκωμάτων. Ταξιδέψε σε πολλά μέρη του κόσμου για κάλυψη δημοσιογραφικών θεμάτων και όχι μόνο. Μιλάει Γαλλικά, Αγγλικά.

Σχετικά Άρθρα

Δείτε Επίσης
Close
Back to top button