Με κουδούνια άμα ντύνεται ο πιο ωραίος είναι,
Ώχου πως μ αρέσει να θωρώ το κουδουνάτο
Ναξιώτικο δίστιχο
Στην Απείρανθο, το φημισμένο ορεινό κεφαλοχώρι της ανατολικής Νάξου, αναβιώνει την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής το έθιμο των Κουδουνάτων. Κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, κάνουν την εμφάνισή τους άνδρες που φορούν το «αμπαδέλι», μια κάπα. Στη μέση τους έχουν δεμένα σε ένα σχοινί πολλά κουδούνια και κρατούν στο χέρι τους τη «σόμπα», ένα χοντρό ξηρό βλαστό κουφοξυλιάς, που συμβολίζει τη γονιμότητα και το διονυσιακό φαλλό που κρατούσαν οι Μαινάδες του Διονύσου.
Έφτασα σχετικά νωρίς στο χωριό. Πληροφορήθηκα ότι σε κάποιο σπίτι στο πάνω μέρος του χωριού ξεκινάνε οι ετοιμασίες. Βρέθηκα από νωρίς σε όλη τη διαδικασία. Πειράγματα, κεράσματα και υψηλή τεχνική για να δεθούν σωστά τα κουδούνια πάνω στα σώματα. Αυτό που είδα ήταν η αγάπη των ντόπιων για το έθιμο τους. Η προετοιμασία γίνεται στο ψηλότερο μέρος του χωριού γιατί μετά από τόσο βάρος που κουβαλάνε στη μέση τους μπορούν να κατέβουν μόνο και όχι να ανέβουν σκάλες. Περισσότερη ώρα διαρκεί το ντύσιμο παρά ο χορός. ‘Ενας ένας καταφθάνουν οι καρναβαλιστές για να ντυθούν και να δοκιμάσουν τους πρώτους μεζέδες και κρασί. Μαζί με τους 10-15 άνδρες ντύνονται και αντίστοιχος αριθμός από πιτσιρίκια, βέβαια με ελάχιστο βάρος από κουδούνια. Εκεί κατάλαβα πως μένει ολοζώντανο το έθιμο τόσα χρόνια και γίνεται όλο και πιο γνωστό και στην υπόλοιπη χώρα. Η διαδικασία ντυσίματος είναι αργή και γίνεται με χειρουργική μαεστρία ώστε να μη κοπούν η μέση και οι ώμοι από το βάρος, αλλά επίσης να είναι σφιχτά όσο χρειάζεται για να κάνουν και μεγάλο θόρυβο.
Μαζί τους η νύφη (άντρας ντυμένος), ο γαμπρός (γυναίκα ντυμένη) , οι κουμπάροι, ένα γαϊδουράκι με προικιά και άλλοι καρναβαλιστές. H μεγάλη παρέα αρχίζει να κατεβαίνει από τα ψηλά του χωριού προς τη πλατεία, με νταούλια, τσαμπούνα και βιολιά. Ο θόρυβος που προκαλείται από τα κουδούνια είναι εκκωφαντικός και οι κουδουνάτοι συνεπαρμένοι κινούνται για να προκαλούν τον περισσότερο δυνατό αφού θεωρείται κάτι παλικαρίσιο.
Ένα δρώμενο που κρύβει τις ρίζες του κάπου πολύ βαθιά στο παρελθόν, σκοτεινά και μαγικά μπερδεμένα. Οι αναφορές πολλές και διαφορετικές. Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, οι κουδουνάτοι, με τη θορυβώδη κίνησή τους, ειδοποιούσαν σε αλλοτινούς καιρούς τους κατοίκους των ορεινών περιοχών για την έλευση των πειρατών, ώστε να τραπούν αυτοί σε φυγή… Πολλοί υπερασπίζονται τις αρχαιοελληνικές Διονυσιακές καταβολές του εθίμου των Κουδουνάτων προς τιμήν θεού Διονύσου, που έχει λατρευτεί ιδιαίτερα στην Αρχαία Νάξο… Άλλοι πάλι σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, λένε ότι οι Κουδουνάτοι αποτελούν την αναπαράσταση μισότρελων βοσκών που έχασαν τα κοπάδια τους και ζώστηκαν με τα κουδούνια των χαμένων προβάτων τους… Ίσως και ένα μείγμα όλων των θρύλων είναι η πιο σωστή προσέγγιση.
Η παραδοσιακή ναξιώτικη μουσική στην Πλάτσα (πλατεία) του χωριού, συνοδεύει τους χορευτές, που διακόπτονται από την «εισβολή» των κουδουνάτων, οι οποίοι κινούνται ανεξέλεγκτα, ενώ το κρασί και τα κεράσματα από τους ντόπιους περισσεύουν. Το τελετουργικό προβλέπει τους άνδρες και τα παιδιά να εισβάλλουν διαδοχικά στη μικρή πλατεία και να χορεύουν δαιμονισμένα. Κάποια στιγμή, κι ενώ ο χορός και το γλέντι έχει ανάψει, οι κουδουνάτοι ανοίγουν το χώρο, σαν να εκτελούν αστυνομικά καθήκοντα, προκειμένου να περάσουν το νεαρό ζεύγος του Γαμπρού και της Νύμφης. Το μεσημέρι της Τυρινής Κυριακής λοιπόν, οι Κουδουνάτοι της Απειράνθου σας προσκαλούν στο όμορφο χωριό τους. Εκεί, θα συμμετάσχετε στις εορταστικές εκδηλώσεις τους και θα ανακαλύψετε τη «βουκολική» όψη του Διονυσιακού Καρναβαλιού στη Νάξο! Η ολοήμερη εμπειρία συγκλονιστική…
Ο Ναξιώτης Κουδουνάτος ζώνεται τα κουδούνια με σκοινί περασμένα στη μέση, κι έχει στη μέση του την περιουσία του, την κληρονομιά του, τις ρίζες του και την παράδοση του.
